24 november 2014

De voorzitter opent deze avond omstreeks 19.40 uur en zij heet met name de drie sprekers, Peik Suyling, Madelinde Hageman en Dennis Lohuis van harte welkom.

Peik Suyling beet de spits af. Hij wees er op dat er veel studies over eenzaamheid zijn gepubliceerd. Die zijn desgewenst gemakkelijk terug te vinden. Daarin valt bijvoorbeeld te lezen dat met name in de groep werkenden tussen 35 en 50 jaar eenzaamheid relatief vaak voorkomt, of, dat oud zijn en eenzaamheid niet per se bij elkaar horen. Een groep kunstenaars/ontwerpers ontwikkelt een manier om eenzaamheid, waar een groot taboe op lijkt te rusten, bespreekbaar te maken.  Een totaal andere benadering van dit onderwerp dus.

Suyling schetst in het kort de ontstaansgeschiedenis van het platvorm waarin de kunstenaars/ontwerpers in gesprek gaan over moeilijke, vaak pijnlijke, onderwerpen waarvan eenzaamheid slechts één voorbeeld is.  Zij willen vanuit de kunst onderwerpen waarop een taboe rust,  bespreekbaar maken.  Dat kan door gebruik te maken van tekenen (Suyling: onder de titel “Als woorden bloemen worden”), of door de straat op te gaan met een sandwich bord met prikkelende tekst (Lohuis), of door met elkaar aan tafel te gaan en te zoeken naar dat ene woord dat jouw eenzaamheid karakteriseert (Hageman). Meer informatie is te lezen op de website www.vooreenzaamheid.nl

Meer dan tien jaar geleden was ontwerper/kunstenaar Peik Suyling (1954) begonnen met het tekenen van bloemen, niet de bloemen in de vaas op tafel, maar fantasiebloemen. Momenten van verstilling en concentratie tijdens het tekenen brachten hem “in gesprek met zichzelf”.  Suyling bezit inmiddels stapels bloementekeningen die een reis door zijn tijd laten zien met de belangrijkste thema’s uit zijn leven: chaos, angst, onrust, zinvolheid, geluk. De belevenis dat het zomaar tekenen van bloemen hem tot zelfreflectie bracht leidde ertoe dat Suyling bloemen ging tekenen met verschillende groepen: jong, oud, dakloos, ambtenaar, student enz., in intieme kring, maar evengoed met tachtig mensen tegelijk. Hij hanteerde twee spelregels: de deelnemers tekenen in stilte en de tekeningen worden niet becommentarieerd of geanalyseerd, niet door de maker, noch door andere aanwezigen: “Woorden (gevoelens) moeten bloemen worden”.

In de zijlijn van de tekensessies ontstonden vaak diepgaande gesprekken tussen de deelnemers. Ze bleken verbaasd te zijn over de uitwerking die het tekenen op hen heeft; het lijkt alsof door het tekenen moeilijke onderwerpen gemakkelijker bespreekbaar worden. Tot die onderwerpen horen ook “alleen-zijn” en gevoelens van eenzaamheid. Groeiende empathie tussen de deelnemers vindt Suyling misschien wel de belangrijkste meerwaarde van het project, zeker waar, naar zijn mening,  improvisatie en empathie steeds verder worden weggedrukt uit onze samenleving. Van elke tekening wordt een foto gemaakt en deze afbeeldingen worden geplaatst op de site www.alswoordenbloemenworden.nl.

De tweede spreker, Dennis Lohuis beschreef zijn project “de sandwichman m/v”. Leden van het collectief van ontwerpers/ kunstenaars dwongen zichzelf een gesprek aan te gaan over eenzaamheid in de verwachting de vele facetten hiervan bloot te leggen. Een gesprek beginnen over eenzaamheid bleek al een grote opgave omdat het onderwerp als pijnlijk werd beleefd. Het verkeert in de taboesfeer. Binnen de oude sociale systemen als religie, familieband, buurt, straat enz. werden eenzame eenlingen, als hun eenzaamheid al werd herkend, opgevangen. Genoemde verbanden zijn verwaterd.
Binnen het kleine team van de kunstenaars bleek het al lastig om iets doorleefds te zeggen over eenzaamheid. Besloten werd naar zichzelf te kijken en gevoelens van eenzaamheid beeldend te verwoorden. Dit laatste bleek in groepsverband (ook in een vertrouwde groep) een taboe te zijn. Als experiment ging men met sandwichborden de straat op. De reacties van de mensen op straat liepen uiteen; sommigen liepen snel door, anderen knoopten een praatje aan.
Enkele voorbeelden van wat er zoal op die sandwichborden kon staan zijn:  “Ben ik misschien toch eenzaam?”  “Oog ik eenzaam?”  “Kent u de schoonheid van eenzaamheid?”  Inmiddels is deze werkwijze opgepikt door de Fortis Hogeschool in Eindhoven en gaan studenten psychologie de straat op  om mensen aan te spreken.

Madelinde Hageman bedacht het
project ‘Taal voor eenzaamheid’.

Het was haar opgevallen dat wij voor een enorme verscheidenheid aan eenzaamheidsbelevenissen slechts één woord gebruiken terwijl bijvoorbeeld de Inuit Eskimo-taal 21 verschillende benamingen kent voor sneeuw.  
Enkele voorbeelden: nutagak is poedersneeuw, samengedrukte sneeuw heet aniu, smeltende sneeuw auksalak en sneeuw voor het maken van een iglo heet iglupak (voor alle woorden voor sneeuw kunt u hier doorklikken). Nogmaals, voor eenzaamheid kennen wij slechts één woord en dat ene woord moet een grote verscheidenheid aan ladingen dekken. Iedereen heeft in het leven wel een moment van eenzaamheid gekend, een strikt persoonlijke beleving van sociale verschraling.


Madelinde Hageman wil een nieuwe taal (andere en meerdere woorden voor eenzaam) laten ontstaan, mede in de hoop het taboe dat ligt op eenzaamheid te kunnen doorbreken. Zij noemt dat “Taal voor eenzaamheid” en daarmee zet zij zich af tegen het heersende idee dat eenzaamheid een probleem is dat moet worden opgelost. Immers, als iets per se moet worden opgelost en als dat dan niet lukt dan zou het taboe dat er op rust wel eens groter kunnen worden en daartegen poogt zij iets te ondernemen.  Maak het woord eenzaamheid bespreekbaar door de lading er van af te halen. Dat kan door te beseffen dat iedereen tenminste wel eens een moment van eenzaamheid heeft gekend.

Met dit als hypothese vraagt zij haar gehoor om een moment van eenzaamheid uit het eigen leven kort en beeldend op te schrijven en een poging te wagen dat vervolgens te vatten in één woord. De aanwezigen wordt gevraagd zich te verdelen in kleine groepen van 4 tot 6 personen, de eigen persoonlijke belevenis van eenzaamheid op schrift te verwoorden, die dan te bespreken met de tafelgenoten en een woord te vinden dat bij die specifieke vorm van eenzaamheid past. Dit alles in 10 minuten.

Dat leidde tot geanimeerde gesprekken. De woorden die de circa 40 aanwezige stadsdorpsgenoten, verdeeld over 8 tafels, vonden zijn: rimpelloze stilte, kwetsbare eenzaamheid, golvende eenzaamheid, ervaringen verteld, losgescheurd, gevoelloosheid, cellulair, donker, buitengesloten, echo, geen band, stramzaam, besluiteloos, bezinningstijd, kale eenzaamheid, zeepbel, gevoel van een put, een zaam, al in een, weekend eenzaamheid, heerlijke eenzaamheid, transit eenzaamheid, intimiteitsschraalte, twee-alleenheid, waardeloze eenzaamheid, babbelbarrière, koude eenzaamheid, plat, melancholische eenzaamheid, alleenigheid, contactloos, beslissingsloze eenzaamheid, bottige eenzaamheid, res nullius, eenzaat en leegzaam.

Met deze omschrijvingen heeft een ieder van de deelnemers geprobeerd om de eigen belevenis van eenzaamheid in één of twee woorden te vatten.  
Madelinde Hageman gaat hiermee aan de slag, zij hoopt hiermee een boekje te kunnen schrijven met een lange lijst woorden die de diverse vormen van eenzaamheid weergeven. Voor de deelnemers was het wellicht nog het belangrijkste dat zij zich met hun eenzaamheidsbelevenis uit het verleden moesten blootgeven en daarover vrijuit konden (niet moesten) praten.

Slotwoord:  Eenzaamheid kent veel facetten.  De kunstenaars die hier aan het woord zijn geweest hebben daar één belangrijk facet uitgelicht, namelijk het taboe.  Over het brede scala van belevenissen en emoties die in onze taal slechts in één woord worden gevat, “eenzaamheid”, is ook in Nederland veel gepubliceerd.  Hier wordt bijvoorbeeld verwezen naar het werk van mevrouw J. de Jong -  Gierveld wier expertise ligt op het gebied van demografische en sociale aspecten van vergrijzing, het welbevinden en eenzaamheid onder ouderen. Een andere Nederlandse auteur in dit vakgebied is de heer Th. van Tilburg.  Maar, zij zijn niet de enigen en als u zich de moeite getroost om u te verdiepen in de bestaande literatuur bent u vele avonden zoet.  Deze thema avond over eenzaamheid was de aanzet om aandacht te vragen voor dit onderwerp, desgewenst kunnen in de toekomst andere facetten van eenzaamheid aan de orde komen.

Omstreeks 21 uur was het thema voldoende besproken en er werd nog lang nagepraat onder het genot van een glas wijn en bijpassende koekjes.